علم محوری و کتاب محوری

یکی از مشکلاتی که می توان در سال های اخیر در حوزه های علمیه مشاهده نمود ، حاکم شدن روحیه ی « کتاب محوری » به جای روحیه ی اصیل و پر ثمره ی « علم محوری » است . البته قصد تحقیق و ارائه ی علمی ندارم و صرفاً طرح موضوع می کنم . اما تفاوت های علم محوری و کتاب محوری در چیست ؟!

ویژگی های روحیه ی « کتاب محور »

زمانی که « کتاب محوری » حاکم شود ، طلاب به جای پیگیری مفاهیمِ علم ، سعی در تسلط بر کتاب دارند و به جای آن که گستره ی مطالعات خود را به کتب وزین و اصیل آن علم ، توسعه دهند ، آن را به مطالعه ی شروح و ترجمه های همان کتاب محدود می سازند و به جای آنکه روحیه ی « اجتهاد » و نظریه پردازی در آن علم را درون خود ، ایجاد و تقویت کنند ، فقط به یادسپاری ذهنی مکتوبه ها  بسنده می کنند .

روشن است که آن چه از حوزه ها در راستای تولید علم انتظار می رود ، به وسیله ی کتاب محوری ، هیچ گاه حاصل نخواهد شد .

در این مدل ، استاد ، تمامِ تلاش خود را برای تسلط بر متن کتاب می کند و دغدغه ای برای تسلط بر آن علم ندارد و دیگر ، « استادِ خوب » ، استادی می شود که می تواند خوب ترجمه کند ، خوب اعراب گذاری کند و خوب بخواند . در مقابل ، استادی که نظریه پردازی در آن علم را مشی خود قرار داده به مرور طرد می شود و جایگاه خود را از دست می دهد .

قدرت تفکر به مرور رو به نابودی می رود و توقع ظهور و بروز اندیشه های نو ، فقهای نو اندیش و متکلمین دگر اندیش از بین می رود و به جای آن ، جمود فکری ، سنت گرایی فقهی ، کلامی و … حاکم می شود .

ویژگی های روحیه ی « علم محور »

در این مدل ، علم است که حرف اول را می زند و ارزش طلبه و استاد خوب بر اساس تسلط بر علم سنجیده می شود نه کتاب . طلبه به جای آن که وقت خود را برای برداشت های ادبی و لغوی کتاب ها بگذارد ، برای درک مفاهیم عمیق علمی آن ها می گذارد . به جای آن که مجبور به حفظ اندیشه های مؤلف کتاب باشد ، موظف است در کتب مختلف ، غور و تحقیق و تفحص کند و اندیشه های گوناگون و جدید را شناسایی کند و خوب و بد آن ها را از یکدیگر تمییز دهد .

در این روش ، طلبه چون که علم محور است سعی در تعریف صحیح علم مورد مطالعه و دست یابی به کاربرد های آن و کاربرد آن در راستای حل مسائل دارد و تا جایی که مسائل و نیاز های او ادامه دارد ، غور و تحصیل علمی او نیز ادامه خواهد یافت اما در روش کتاب محور ، نیاز و کاربرد علمی مطرح نیست بلکه آنچه اصالت دارد ، « اتمام کتاب » است . حال اگر اتمام کتاب منجر به حل مسائل مربوط به آن علم نشد و نیازهای او را بر طرف نساخت ، باز هم تمایلی برای ادامه وجود ندارد .